Steeds meer materialen krijgen een tweede leven dat soms dicht bij hun oorspronkelijke rol ligt, maar soms ook ver daar vandaan. In het eerste geval spreken we over circulariteit, in het tweede over recycling: het onderwerp van dit artikel. We nemen je mee langs een aantal cijfers en ontwikkelingen die laten zien hoe afval geen afval hoeft te blijven. 

Wat weten en meten we eigenlijk?

Dit is de vraag die we onszelf keer op keer moeten stellen als we duurzaamheid in de (af)bouw onderzoeken: het vinden en in de juiste context plaatsen van relevante gegevens en cijfers is niet eenvoudig. De laatste rapportage die zich volledig op afval en recycling in de bouw richtte, stamt uit 2016. Daarin was de bouw verantwoordelijk voor 25% van de Nederlandse afvalberg. Dezelfde rapportage vermeldde dat de bouw toen zo’n 50% recyclede, andere bronnen noemden een percentage van 38%.  
Tussen 2016 en 2025 (het jaar van dit artikel) zijn er wel cijfers verschenen, maar die gingen bijvoorbeeld over specifieke materialen binnen alle industrieën en huishoudens, of ze noemden vooral de doelen die overheden en (branche)organisaties hebben gesteld. Voor dit artikel verzamelden we – zo recent mogelijke - gegevens uit verschillende bronnen die we vervolgens zelf analyseerden en combineerden.  

De bouw is goed bezig

Laten we beginnen met het goede nieuws: de bouw is goed bezig. Het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) berekende dat in 2022 het aandeel van de bouw in de totale hoeveelheid Nederlands afval zo’n 22% was.  
Volgens het CBS recyclet de bouw 17% van al het Nederlands afval. Als we een percentage maken van de verhouding tussen afval produceren en recyclen, komt dat uit op 77%. Dat maakt de bouw de koploper in Nederland. De bouwmaterialen-industrie heeft nog mooiere cijfers: zij dragen 0,55% bij aan de totale hoeveelheid afval in Nederland, en ze recyclen daarvan 2,65%. Een positief saldo dus. Al moeten we daarin meerekenen dat het afval dat ze verwerken voor een flink deel uit de recyclings-inspanningen van de bouw komt.  

Downcycling

Recycling betekent oorspronkelijk dat een materiaal een nieuw doel krijgt dat net zo nuttig is al het oorspronkelijke. Bij houtafval dat tot papier wordt verwerkt, is dat bijvoorbeeld zo. De term ‘recycling’ wordt al wat losser gebruikt dan in de oorspronkelijke betekenis, maar helaas is veel van wat wij recycling noemen, niet echt REcycling. Het woord ‘downcycling’ zegt het al: daarbij krijgt afval een tweede leven in een rol die we minder nuttig vinden dan de oorspronkelijke. Een voorbeeld: beton, cement, stenen en andere minerale stoffen worden vaak vergruisd. Dat puin wordt vervolgens een basis onder bijvoorbeeld wegen.  
Beton is ook meteen een goed voorbeeld van hoe het anders kan. Dat kan worden vergruisd, waardoor het de grondstof wordt voor nieuw beton. Het proces achter deze manier van recyclen vormt– grotendeels – een gesloten cirkel. Daarom heet het ook “Circulair bouwen”. In Nederland komt slechts 8% van het bouwafval terug als gelijkwaardig, nieuw materiaal. In een ander artikel komen we uitgebreid terug op het thema ‘circulariteit’.  
Over upcycling, waarbij een hergebruikt materiaal juist méér waarde krijgt dan het oorspronkelijk had, zijn geen cijfers bekend die relevant zijn voor de bouw.  

Wet- en regelgeving

De overheid en organen als de Europese Unie hebben duurzaamheidsdoelen vastgelegd. Zo moet de Nederlandse economie in 2030 deels en in 2050 voor het grootste deel circulair zijn. Ook de bouw maakt afspraken over dergelijke doelen. Zo hebben in juli 2024 verschillende ketenpartijen een samenwerkingsverklaring met het ministerie van BZK getekend. In die overeenkomst spreken ze af dat de beschikbaarheid en kwaliteit van circulaire bouwmaterialen gaan vergroten.  
Doelen en afspraken zijn natuurlijk mooi, maar gaan we ze ook halen? Dat is nog maar de vraag. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) gaf recent nog aan we de doelstellingen voor de circulaire economie in 2030 en 2050 niet gaan halen als we niet meer gaan doen. Een probleem dat deze en andere branches parten speelt, is het gebrek aan integraal denken. Volgens meerdere experts is het belangrijk om alle strategieën rond afval, recycling en circulariteit in één allesomvattend plan te vatten.  
Het wel of niet halen van de doelen hangt dus af van de bereidheid van meerdere partijen om verder te kijken dan hun eigen organisatie en elkaar de hand(schoen) te reiken.